پوکی استخوان (استئوپروز): درمان های دارویی، تغذیه و نقش حیاتی فیزیوتراپی
تعریف و اهمیت پوکی استخوان
پوکی استخوان، به معنی “استخوان متخلخل” است. پوکی استخوان بیماری است که باعث می‌شود استخوان‌ها به تدریج نازک و ضعیف شوند و خطر شکستگی آنها افزایش یابد. سالانه حدود ۵۰۰ هزار شکستگی در ایران به دلیل پوکی استخوان رخ می‌دهد.
اگرچه همه استخوان‌ها می‌توانند تحت تأثیر این بیماری قرار گیرند، اما استخوان‌های ستون فقرات، لگن و مچ دست در اثر پوکی استخوان به احتمال بیشتری دچار شکستگی می شوند. در سن بالا، شکستگی لگن می‌تواند خیلی خطرناک باشد زیرا بی‌حرکتی متعاقب شکستگی برای مدت طولانی می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند لخته شدن خون یا ذات‌الریه شود.
در میان افرادی که که پوکی استخوان دارند، حداقل ۸۰٪ زن هستند. کارشناسان معتقدند که این به دلیل داشتن استخوان‌های سبک‌تر و کم‌چگال‌تر در زنان و تجربه تغییرات هورمونی پس از یائسگی است که سرعت از دست دادن توده استخوانی در زنان بیشتر است.
علایم و نشانه های پوکی استخوان: چه زمانی باید نگران باشیم؟
احتمالاً در مراحل اولیه پوکی استخوان هیچ علامتی نخواهید داشت. وقتی استخوان‌هایتان به اندازه کافی ضعیف شوند، ممکن است دچار کمردرد ناشی از شکستگی یا فروپاشی مهره‌ها شوید. همچنین ممکن است در حالت خمیده به جلو دولا شوید.
گاهی اوقات شکستگی استخوان اولین اتفاقی است که شما را متوجه پوکی استخوان می کند. شکستگی می‌تواند در هر استخوانی رخ دهد، اما بیشتر در لگن، مچ دست و ستون فقرات شما شایع است. برای ایجاد شکستگی در استخوان‌های ضعیف، لزوماً زمین خوردن لازم نیست. می‌توانید با بالا رفتن از پله‌ها، بلند کردن اجسام سنگین یا حتی خم شدن به جلو، دچار شکستگی شوید. این نوع شکستگی‌ها می‌توانند باعث مشکلات مزمن طولانی مدت شوند. ببرسی میزان پوکی استخوان با آزمایش تراکم استخوان انجام می شود. وقتی برای آزمایش تراکم استخوان می‌روید، تراکم شما با کسی از جنس و نژاد خودتان که حداکثر جرم استخوان را دارد، مقایسه می‌شود.
تست تراکم استخوان (Bone Mineral Density)
پوکی استخوان با نمره تی بررسی می شود که سه حالت دارد:
- ۱-تا ۱+: تراکم استخوان طبیعی دارید
- ۱- تا ۲.۵-: تراکم استخوان شما کمتر از حد معمول است و شما دچار استئوپنی هستید
- ۲.۵- یا کمتر: تراکم استخوان شما خیلی کم است و شما دچار پوکی استخوان هستید
اگر استئوپنی دارید، می‌توانید اقداماتی را برای کاهش سرعت کاهش تراکم استخوان انجام دهید. برخی از افراد حتی می‌توانند با درمان مناسب روند تحلیل استخوان را معکوس کنند.
تفاوت استئوپروز و استئوپنی چیست؟
استئوپنی به عنوان “مرحله پیش از پوکی استخوان” است. اگر استئوپنی دارید، استخوان‌های شما در حال از دست دادن جرم هستند و می‌توانند راحت‌تر بشکنند. اگر همچنان تراکم استخوان بیشتری از دست بدهید، استئوپنی به پوکی استخوان تبدیل می‌شود.
علل و عوامل خطر پوکی استخوان
پوکی استخوان می‌تواند در هر فردی ممکن است اتفاق بیفتد، اما احتمال بروز آن در موارد زیر بیشتر است:
- بزرگسالان بالای ۵۰ سال
- زنان چهار برابر بیشتر از مردان به پوکی استخوان مبتلا می شوند
- نژاد آسیایی یا سفیدپوست و جثه کوچک
- اگر یکی از اعضای خانواده‌تان پوکی استخوان داشته باشد به خصوص اگر آن عضو خانواده دچار شکستگی استخوان شده باشد احتمال از دست دادن استخوان در شما افزایش می‌یابد
- کاهش هورمون‌های جنسی (تستوسترون و استروژن) با افزایش سن. برخی از درمانهای سرطان نیز این هورمون‌ها را کاهش می‌دهند
- پرکاری تیروئید یا غده پاراتیروئید یا فوق کلیوی بیش فعال
- سایر بیماری‌ها مانند بیماری سلیاک، کلیه یا کبد، لوپوس، بیماری التهابی روده و آرتریت روماتوئید
- مصرف استروئیدها (داروهای کورتون)، مانند پردنیزون، نیز می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند
- اگر فعالیت بدنی زیادی نداشته باشید، استخوان‌های شما به مرور زمان ضعیف‌تر می‌شوند
- نوشیدن بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز و مصرف دخانیات
درمان پوکی استخوان (پایه‌های دارو، تغذیه و فیزیوتراپی)
پزشک شما ممکن است اقداماتی را برای کمک به جلوگیری از تحلیل بیشتر استخوان و کاهش خطر شکستگی توصیه کند. این اقدامات شامل موارد زیر می باشند:
- ترک سیگار در صورت سیگاری بودن
- کاهش مصرف الکل
- داشتن رژیم غذایی سالم
- فیزیوتراپی و ورزش
- تغییر دارویی که مصرف می کنید با نظر پزشک. در صورتیکه تحلیل استخوان شما ناشی از داروهای مصرفی تان باشد
به طور کلی درمان پوکی استخوان (استئوپروز) بر سه پایهٔ اصلی دارودرمانی، تغذیهٔ هدفمند و فیزیوتراپی تخصصی استوار است.
۱. قرص پوکی استخوان (دارودرمانی)
داروهای پوکی استخوان می‌توانند به محدود کردن تجزیه استخوان و حفظ تراکم استخوان کمک کنند و خطر شکستگی ناشی از پوکی استخوان را کاهش دهند. تحقیقات ثابت کرده اند که اکثر این داروها خطر شکستگی در لگن و کمر را کاهش می‌دهند.
داروهای بیسفسفونات معمولاً درمان استاندارد پوکی استخوان هستند.
سایر داروهای پوکی استخوان می‌توانند شامل درمان جایگزینی هورمون استروژن به تنهایی یا ترکیبی از استروژن و پروژستین باشد اما تحقیقات نشان داده است که ممکن است خطر ابتلا به سرطان سینه، بیماری قلبی و سکته مغزی را در برخی افراد افزایش دهد. بنابراین، به طور کلی به عنوان اولین درمان پوکی استخوان توصیه نمی‌شود، زیرا خطرات سلامتی آن در نظر گرفته می‌شود.
۲. رژیم غذایی پوکی استخوان
بدن شما برای تغذیه استخوان‌هایتان به کلسیم و ویتامین دی نیاز دارد. اگر از قبل غذاهای سرشار از کلسیم و ویتامین دی مصرف نمی‌کردید، افزودن آنها به رژیم غذایی‌تان می‌تواند به کاهش سرعت تحلیل استخوان کمک کند.
کلسیم و پوکی استخوان
در اینجا به برخی از غذاهای سرشار از کلسیم اشاره می‌کنیم:
- محصولات لبنی کم‌چرب مانند ماست و پنیر و کشک
- سبزیجات برگ سبز تیره، مانند شلغم، اسفناج و کلم بروکلی
- ساردین و ماهی سالمون
برخی از غذاها با کلسیم غنی شده‌اند که می‌توانند به شما در رسیدن به میزان توصیه‌شده روزانه‌تان کمک کنند. این غذاها عبارتند از:
- شیر سویا
- غلات
- نان
ویتامین دی و پوکی استخوان
ویتامین دی مورد نیاز از خورشید و برخی غذاها تامین می شود. این غذاها شامل موارد زیر هستند:
- ماهی‌های چرب
- روغن ماهی
- زرده تخم‌مرغ
- جگر
- برخی از غذاها، مانند شیر و غلات که با ویتامین دی غنی شده‌اند
۳. فیزیوتراپی برای پوکی استخوان
فیزیوتراپی به عنوان ستون اصلی توانبخشی، نقش حیاتی در کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی دارد. مداخلات فیزیوتراپی نه تنها تراکم استخوان را حفظ میکنند، بلکه دردهای عضلانی-اسکلتی ناشی از پوکی را کاهش داده و استقلال فرد را افزایش می دهند. برنامهٔ درمانی فیزیوتراپی شامل موارد زیر می شود:
- تمرین ها و ورزش های مخصوص پوکی استخوان
- آموزش وضعیت های صحیح بدن و تکنیک های بلند کردن ایمن که از فشار بر مهره های ضعیف شده می کاهند
- مگنت تراپی (درمان با میدان مغناطیسی): به عنوان یک روش مکمل و غیرتهاجمی، برای بهبود پوکی استخوان عمل می کند. مطالعات نشان می دهد. مگنت می تواند با تحریک متابولیسم سلولهای استخوانساز (استئوبلاست ها) و بهبود گردش خون موضعی، به افزایش تراکم معدنی استخوان و تسریع ترمیم شکستگیهای خفیف کمک کنند. مگنت تراپی در موارد همراه با درد مزمن یا ترمیم کند استخوان پس از شکستگی، به عنوان بخشی از برنامهٔ جامع فیزیوتراپی استفاده می شود.برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد می توانید بهش آدرس زیر مراجعه کنید.
تمرینات فیزیوتراپی مفید برای پوکی استخوان
چه نوع تمرینات فیزیوتراپی برای پوکی استخوان مفید هستند؟
دستورالعمل‌های فیزیوتراپی اسکاتلند (۲۰۲۲) یک برنامهٔ فیزیوتراپی متنوع را برای کاهش خطر شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان توصیه میکنند. انواع تمرینات توصیه‌شده بر اساس سن و وضعیت یائسگی متفاوت است. برخی توصیه‌ها ممکن است شامل:
- تمرینات تحمل‌وزن ایستا (مانند ایستادن روی یک پا)
- تمرینات تحمل‌وزن پویا (مانند پیاده‌روی یا تای‌چی)
- تمرینات غیرتحمل‌وزن (مانند تمرینات قدرتی مقاومتی پیشرونده)
تمرینات مقاومتی با هدف بهبود توده عضلانی و تراکم استخوان طراحی شده‌اند. این نوع تمرین همچنین با بهبود کیفیت خواب و کاهش مرگ و میر، میان سایر فواید سلامتی، مرتبط است.
قبل از شروع هر برنامه ورزشی جدید، به خصوص اگر پوکی استخوان پیشرفته دارید، با پزشک خود صحبت کنید. پزشک شما ممکن است شما را به یک فیزیوتراپیست متخصص ارجاع دهد.
هر نوع ورزشی را که انتخاب می‌کنید، به آرامی شروع کنید و طرز فکر “نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود” را باور نکنید. اگر درد داشتید، آن ورزش را متوقف کنید.
توجه دقیق به راهنمایی فیزیوتراپیست برای اطمینان از انجام صحیح تمرینات مهم است. آنها ممکن است بروشورها یا ویدیوهایی نیز به شما بدهند.
فواید فیزیوتراپی برای پوکی استخوان
فواید فیزیوتراپی برای پوکی استخوان
همکاری با فیزیوتراپیست می‌تواند به شما کمک کند تا:
- تعادل شما بهبود یابد
- احتمال افتادن شما کاسته شود
- عضلات تان تقویت شوند و همچنن منعطف بمانند
- وضعیت قوز کرده اصلاح گردد
- از کاهش بیشتر تراکم استخوان جلوگیری شود
- درد کاهش یابد
شواهد پژوهشی منتخب (۲۰۱۹، ۲۰۲۱، ۲۰۲۰)
یک مطالعهٔ معتبر در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد افراد مبتلا به پوکی استخوان که ورزش میکنند، کیفیت زندگی بالاتری نسبت به افراد غیرفعال دارند.
یک مرور معتبر در سال ۲۰۲۱ بر روی مطالعات، شواهد کیفی متوسطی یافت که نشان می‌دهند تمرین فیزیکی می‌تواند تعادل، قدرت و استقامت عضلات ستون فقرات را در افراد مبتلا به پوکی استخوان بهبود بخشیده و همزمان درد و ترس از افتادن را کاهش دهد.
محققان همچنین دریافتند که شروع فیزیوتراپی عموماً با نتایج مثبت همراه است. با این حال، برای درک بهترین درمانهای خاص و مدت و تناوب انجام آنها، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
در یک مطالعهٔ معتبر در سال ۲۰۲۰، محققان دریافتند یک برنامهٔ تمرینی ۱۲ هفته‌ای تحت نظارت فیزیوتراپیست، به بهبود قدرت عضلانی، تعادل و کاهش ترس از افتادن در زنان مبتلا به پوکی استخوان و سابقهٔ شکستگی مهره‌ها کمک کرد.
توصیه‌های تمرینی مهم برای پیشگیری از پوکی استخوان
توصیه‌های تمرینی مهم برای پیشگیری از پوکی استخوان
دستورالعمل‌هایی سازمان بهداشت جهانی در مورد سطح فعالیت توصیه‌شده برای هر گروه سنی ارائه می‌دهد:
متخصصان پیشنهاد میکنند:
- بزرگسالان ۱۸ تا ۶۴ سال باید در طول یک هفته حداقل ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط یا ۷۵ تا ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت زیاد انجام دهند.
- بزرگسالان بالای ۶۵ سال باید هدف فوق را دنبال کرده و بر فعالیت‌هایی تمرکز کنند که به تعادل عملکردی و تمرینات قدرتی حداقل ۳ روز در هفته کمک میکنند.
