لیپدما (Lipedema)؛ علائم، درمان و نقش فیزیوتراپی در بهبود آن
لیپیدما (Lipedema)
لیپدما یا چاقی پاها، تجمع غیرطبیعی چربی در دو سمت بخش پایینی بدن است که در مواردی هم ممکن است در بازوها بروز کند. این وضعیت می‌تواند درد ایجاد کند و انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار سازد. لیپدما یا چاقی پاها برخلاف چاقی معمولی به رژیم غذایی و ورزش پاسخ نمی‌دهد. اگرچه تاکنون درمان قطعی برای لیپدما شناخته نشده است، اما روش‌های درمانی مختلفی وجود دارند که می‌توانند به بهبود وضعیت و کاهش چاقی پاها کمک کنند.
مقدمه
لیپدما باعث تجمع غیرطبیعی چربی در بخش پایینی بدن می‌شود و با گذشت زمان چاقی پاها بدتر می‌شود.
لیپدما یک بیماری طولانی‌مدت است که تجمع غیرطبیعی چربی در پایین‌تنه را موجب می‌شود. معمولاً شامل باسن، ران و ساق پا می‌گردد و در بعضی افراد ممکن است در لگن یا بازوها نیز دیده شود. دست‌ها و پاها (کف دست و کف پا) درگیر نمی‌شوند.
اغلب لیپدما با اضافه وزن یا لنف ادم اشتباه گرفته می‌شود، اما اینها مشکلات متفاوتی هستند. بااین‌حال، لیپدما می‌تواند منجر به لنف ادم نیز گردد. بسیاری از افراد مبتلا به لیپدما، شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۳۵ دارند.
رژیم غذایی و ورزش ممکن است وزن بالاتنه را کاهش دهد، اما متاسفانه در مناطقی که دچار لیپدما شده‌اند، تغییری ایجاد نمی‌کند.
انواع لیپدم
ممکن است هم‌زمان بیش از یک نوع لیپدما داشته باشید، بسته به اینکه در کدام ناحیه علائم ظاهر می‌شود. انواع لیپدم عبارت‌اند از:
- نوع I : تجمع چربی بین ناف تا لگن.
- نوع II: تجمع چربی بین لگن تا زانو.
- نوع III: تجمع چربی بین لگن تا مچ پا.
- نوع IV: تجمع چربی بین شانه‌ها تا مچ دست.
- نوع V: تجمع چربی بین زانو تا مچ پا.
لیپدما چقدر شایع است؟
لیپدما ممکن است شبیه چاقی یا لنف ادم به نظر برسد. بر اساس یک برآورد، ۱۱٪ از خانم‌ها در سراسر جهان به لیپدما مبتلا هستند. این بیماری در آقایان نادر است.
علائم و علل (Symptoms and Causes)
علائم لیپدماکدام‌اند؟
علائم لیپدما عبارت‌اند از:
- تجمع چربی در باسن، ران، ساق پا و گاهی بازوها در هر دو سمت بدن.
- وجود برجستگی‌هایی در بافت چربی که زیر پوست حس می‌شوند.
- درد که ممکن است خفیف تا شدید باشد و دائمی یا فقط هنگام فشار ایجاد شود.
- احساس سنگینی در پاها.
- تورم.
- پوستی که به‌راحتی کبود می‌شود.
- خستگی (حس خستگی بیش از حد معمول).
چه عواملی باعث لیپدما می‌شوند؟
علت دقیق لیپدما مشخص نیست. با این حال، در ۲۰٪ تا ۶۰٪ موارد، این عارضه در خانواده وجود داشته و بنابراین احتمالاً ارثی است. این بیماری تقریباً منحصر به خانم‌هاست.
لیپدما ممکن است با هورمون‌ها مرتبط باشد، زیرا معمولاً در دوران‌های زیر آغاز یا تشدید می‌شود:
- بلوغ
- بارداری
- یائسگی
- زمانی که قرص‌های ضدبارداری (حاوی هورمون) مصرف می‌شوند
چاقی عامل ایجادکننده لیپدما نیست، اما بیش از نیمی از افراد مبتلا به لیپدم، BMI بالاتر از ۳۵ دارند.
عوامل خطر (Risk Factors) لیپدما
عواملی که احتمال ابتلا به لیپدما را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- زن بودن
- سابقه خانوادگی لیپدما
- داشتن BMI بالاتر از ۳۵
عوارض لیپدما
لیپدما می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- اختلال در راه رفتن
- احساس خجالت و اضطراب
- افسردگی
- لنف ادم ثانویه یا لیپو-لنف ادم (انسداد در مسیر لنفاوی که باعث تجمع لنف می‌شود)
- بیماری‌های وریدی (عروق سیاهرگی)
- صافی کف پا
- مشکلات مفصلی
- پای ضربدری (قرار گرفتن زانوها به هم نزدیک، به‌طوری که مچ پاها از هم فاصله دارند)
تشخیص و آزمایش‌ها (Diagnosis and Tests)
چگونه لیپدما تشخیص داده می‌شود؟
پزشک از طریق معاینه فیزیکی و گرفتن سابقه پزشکی شما می‌تواند لیپدم را تشخیص دهد. وجود رسوبات چربی دردناک، لیپدما را از چربی معمولی (که دردناک نیست) متمایز می‌کند. همچنین، افراد مبتلا به لیپدما اختلاف واضحی بین اندازه پاهای تحت‌تأثیر (از مچ پا به بالا) با کف پا و انگشتان پای خود دارند که درگیر نشده‌اند.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص لیپدما انجام می‌شود؟
هیچ آزمایش استاندارد و مشخصی برای تشخیص لیپدم وجود ندارد. اما پزشک می‌تواند برای رد سایر مشکلات یا شناسایی بیماری‌های همراه، آزمایش خون و تصویربرداری تجویز کند.
مراحل لیپدما
لیپدما در بسیاری از افراد به‌آهستگی و در برخی دیگر سریع‌تر با گذشت زمان بدتر می‌شود. مراحل پیشرفت لیپدما عبارت‌اند از:
- مرحله ۱: پوست ظاهر طبیعی دارد، اما زیر پوست حس می‌کنید چیزی شبیه سنگ‌ریزه وجود دارد. ممکن است در این مرحله درد و کبودی رخ دهد.
- مرحله ۲: سطح پوست ناهموار است و فرورفتگی‌هایی دارد که شبیه دوخت‌دوزی لحاف، سطح پوست گردو یا بافت پنیر دلمه‌ای (Cottage Cheese) به نظر می‌رسد.
- مرحله ۳: پاها ممکن است شبیه بالن‌های مستطیلی باد شده به نظر برسند و چین‌های بزرگ پوست و چربی وجود داشته باشد. تجمع چربی ممکن است آن‌قدر بیرون بزند که راه رفتن دشوار شود.
- مرحله ۴: فرد به طور هم‌زمان لیپدما و لنف ادم دارد.
مدیریت و درمان (Management and Treatment)
لیپدما چگونه درمان می‌شود؟
تاکنون درمان قطعی یافت نشده است، اما روش‌های درمانی به کاهش درد و التهاب کمک می‌کنند. می‌توانید از روش‌های درمانی ساده و غیرتهاجمی شروع کنید و در صورت نیاز از روش‌های پیچیده‌تر کمک بگیرید.
درمان‌های ساده (Simple treatments)
گزینه‌های درمانی لیپدما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ورزش: شنا، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی به بهبود حرکت و کاهش تورم کمک می‌کنند. ورزش در آب، فشار کمتری بر مفاصل وارد می‌کند.
- رژیم غذایی ضدالتهابی (Anti-inflammatory diet)
- رژیم غذایی مفید برای قلب (Heart-healthy diet): این رژیم ممکن است در کند کردن پیشرفت لیپدم مؤثر باشد، به‌ویژه اگر زودتر در مورد بیماری خود مطلع شوید. اما رژیم گرفتن معمولاً برخلاف چربی‌های دیگر، باعث از بین رفتن چربی لیپدمانمی‌شود.
- جوراب‌های فشاری (Compression stockings).
- مرطوب‌کننده پوست.
- داروها یا مکمل‌ها (آمفتامین‌ها، متفورمین، و سلنیوم) که می‌توانند به کاهش التهاب، ورم و سایر مشکلات کمک کنند.
- داروهای گیاهی آنتی‌اکسیدان مانند: زیره، زردچوبه،سیر،آویشن، هل،خاکشیر، مرزنجوش و … .
درمان‌های غیرتهاجمی فیزیوتراپی (Noninvasive treatments)
پزشک ممکن است درمان‌های فیزیوتراپی را برای لیپدما پیشنهاد دهد:
- ماساژ تخلیه لنفاوی (Lymphatic drainage massage): روشی ملایم که شامل کشش سطحی پوست و ماساژ ملایم است.
- درمان کمپلکس ضداحتقان (Complex decongestive therapy): نوعی ماساژ که در پایان آن از بانداژ فشاری استفاده می‌شود.
- دستگاه فشاری پنوماتیک (Pneumatic compression device): نوعی وسیله‌ای که روی پاها بسته می‌شود و فشار متناوبی وارد می‌کند.
- شاک ویو: درمان با امواج شوک مانند درمان ضداحتقان لنفاوی در کاهش استرس اکسیداتیو به بافت‌ها و صاف کردن درم و هیپودرم عمل می‌کند، که ممکن است به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی و زمانی که سیستم لنفاوی‌ها هنوز کار می‌کنند مفید باشد.
- دیپ اسلیشن: یکی دیگر از منابع درمانی که می تواند در درمان لیپدما استفاده شود، درمان با نوسانات عمیق است که از ترکیبی از جاذبه الکترواستاتیک پالسی و اصطکاک برای ایجاد نوساناتی استفاده می کند که عمیقاً بر روی بافت های بدن، از اپیدرم از طریق لایه های همبند و چربی گرفته تا ماهیچه ها عمل می کند.
- جریان فارادیک :انقباض عضلانی که با جریان فارادیک ایجاد می شود، تون عضله را بهبود می بخشد. خون رسانی به ماهیچه ها افزایش می یابد و در نتیجه عملکرد فیبرهای عضلانی بهبود می یابد.
فزایش گردش خون، اکسیژن و مواد مغذی تازه را به ماهیچه ها می آورد. انقباضات عضلانی همچنین گردش لنفاوی را در این ناحیه بهبود می بخشد و مواد زائد را به طور موثرتری از بدن خارج می کند.
درمان‌های تهاجمی (Invasive therapies)
لیپوساکشن می‌تواند چربی را خارج کرده و درد و مشکلات حرکتی را بهبود بخشد. پزشکان استفاده از روش لیپوساکشن به کمک واترجت (Wet-jet assisted liposuction) را توصیه می‌کنند، زیرا احتمال آسیب به عروق لنفی در مقایسه با لیپوساکشن معمولی کمتر است.
اگر لیپدم دارید و BMI شما بالاتر از ۳۵ است، پزشک ممکن است جراحی چاقی (Bariatric surgery) را پیشنهاد کند.
عوارض یا عوارض جانبی درمان‌ها (Complications/side effects of the treatment)
هر دارو یا مکمل گیاهی ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. اگر عوارض جانبی خاصی دارید که آزاردهنده است، حتماً با پزشک خود مطرح کنید.
عوارض احتمالی لیپوساکشن یا جراحی چاقی شامل موارد زیر است:
- تورم
- خونریزی
- عفونت
- لخته شدن خون
مدت زمان ریکاوری پس از درمان لیپدم چقدر است؟
ریکاوری پس از لیپوساکشن ممکن است بین چهار تا شش هفته طول بکشد. پس از جراحی چاقی نیز به چند هفته زمان برای بهبودی نیاز دارید. احتمالاً باید تا شش هفته پس از هر دو عمل، از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید.
پیشگیری (Prevention)
چگونه می‌توان خطر ابتلا به لیپدما را کاهش داد؟
به دلیل نامشخص بودن علت دقیق لیپدما، پیشگیری از آن دشوار است. اما اگر ریسک فاکتورهایی مانند سابقه خانوادگی لیپدما و زن بودن دارید، می‌توانید تلاش کنید وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید. با پزشک خود در مورد راهکارهای رسیدن به وزن مناسب مشورت کنید.
چشم‌انداز / پیش‌آگهی (Outlook / Prognosis)
در صورت ابتلا به لیپدم چه انتظاری باید داشت؟
لیپدما در برخی افراد به‌کندی و در برخی دیگر سریع‌تر با گذشت زمان بدتر می‌شود. بعضی افراد نیز علائم خفیفی دارند که بدتر نمی‌شوند.
تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از عوارض کمک کند. فیزیوتراپی،ورزش کردن و استفاده از جوراب‌های فشاری می‌تواند نتیجه بهتری به همراه داشته باشد. لیپوساکشن به رغم وجود احتمال عوارض جدی می‌تواند در بهبود حال عمومی و کاهش درد مؤثر باشد.
داشتن بیماری‌هایی مانند افسردگی، چاقی یا لنفدم می‌تواند لیپدم را تشدید کند. پزشک می‌تواند شما را برای دریافت مشاوره، فیزیوتراپی یا مدیریت درد راهنمایی کند.
زندگی با لیپدم (Living With)
چگونه از خودم مراقبت کنم؟
دستورالعمل‌های پزشک را در مورد درمان‌های تجویزشده دنبال کنید. اگر مطمئن نیستید چه زمانی دارو مصرف کنید یا چقدر باید جوراب فشاری بپوشید، حتماً بپرسید. مراجعه منظم به پزشک کمک می‌کند پیشرفت یا تغییرات وضعیت شما از یک جلسه تا جلسه بعد ارزیابی شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
پزشک ممکن است بخواهد شما را به‌صورت ماهانه یا هر چند ماه یک بار ببیند تا روند درمان را ارزیابی کند. اگر در استفاده از روش‌های درمانی مشکل داشتید یا احساس می‌کنید در مدت زمانی که با پزشک مطرح کرده‌اید پاسخ مناسب را نگرفته‌اید، به پزشک اطلاع دهید. ممکن است پزشک درمان متفاوتی پیشنهاد کند که مؤثرتر باشد.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
اگر موارد زیر را تجربه می‌کنید، سریعاً کمک پزشکی دریافت کنید:
- پاهای قرمز، دردناک و متورم
- علائم شبیه آنفولانزا
این موارد می‌تواند نشانه عفونت (سلولیت) باشد.
چه سوالاتی باید از پزشکم بپرسم؟
ممکن است بخواهید این پرسش‌ها را از پزشک خود مطرح کنید:
- نوع و مرحله لیپدما من چیست؟
- بهترین درمان برای من کدام است؟
- این روش درمانی تا چه حد به دیگران مبتلا به لیپدما کمک کرده است؟
- هر چند وقت یک بار نیاز به ویزیت و پیگیری دارم؟
